ေမး။ ။ ဗုဒၶျဖစ္ဖြယ္၊ ေန႔၌ဝယ္၊ ဘယ္သူ ဆြမ္းေတာ္ကပ္သနည္း။
ေျဖ။ ။ ဗုဒၶေန႔မွာ၊ သုဇာတာလွ်င္၊ ဃနာႏို႔ဆြမ္း၊ ခြက္ပါကမ္း၊ လႉဒါန္း ဆက္ကပ္ပါသတည္း။ ... ဥ႐ုေဝဠေတာ၏ အနီး ‘ေသနာ’မည္ေသာ နိဂံုး ရွိ၏။ ထိုနိဂံုးသေဌး၏ သမီးသည္ ‘သုဇာတာ’ မည္၏။ ထိုသတို႔သမီးသည္ အပ်ိဳဘဝတုန္းက ေညာင္ပင္ႀကီးသို႔ ခ်ဥ္းကပ္၍ ‘အမ်ိဳးတူ သေဌးသားႏွင့္ လက္ထပ္ရေအာင္, သားဦးရတနာရေအာင္ ေစာင္မပါ။ ေတာင့္တတိုင္း ျပည့္စံုလွ်င္ ႏွစ္စဥ္ ပူေဇာ္ပါမည္’ဟု နတ္ကို ေတာင္းပန္ဖူး၏။ ထို ေတာင့္တတိုင္း ျပည့္စံုေသာေၾကာင့္ ကဆုန္လျပည့္ေန႔၌ ႐ုကၡစိုးနတ္မင္းကို ႏွစ္စဥ္ ပူေဇာ္ၿမဲ ျဖစ္၏။ ထိုေန႔၌ကား ကၽြန္မတစ္ေယာက္ႏွင့္အတူ နံနက္ေစာေစာ အပူေဇာ္လာေသာအခါ ေညာင္ပင္ေအာက္၌ ထိုင္ေနေတာ္မူေသာ အလြန္သပၸာယ္လွပေသာ ဘုရားအေလာင္းကိုပင္ သူ႔ကို ေစာင္မေသာ နတ္ဟု ထင္မွတ္၍ အလြန္ၾကည္ညိဳရကား ႏို႔ဃနာဆြမ္းကို ေ႐ႊခြက္ပါ လႉဒါန္း ဆက္ကပ္ေလသည္။ (ႏို႔ထမင္းပ်စ္ပ်စ္ကို ‘ဃနာႏို႔ထမင္း’ဟု ေခၚ၏။ ဃန = ပ်စ္ေသာ။)
ေမး။ ။ ႏို႔ဆြမ္းဃနာ၊ ဘုဥ္းေပးကာ၊ ခြက္မွာ ဘယ္သို႔သံုးသနည္း။
ေျဖ။ ။ ေနရၪၨရာ၊ ျမစ္ကမ္းသာဝယ္၊ ေလာင္းလ်ာ ရပ္နား၊ ဆြမ္းကို စား၍၊ ဘုရားျဖစ္ရန္၊ ယေန႔မွန္လွ်င္၊ ဆန္ေစ ျမစ္ညာ၊ ဓိ႒ာန္ကာ၊ ေရမွာ ေ႐ႊခြက္ေမွ်ာသတည္း။ သုဇာတာ၏ ဃနာႏို႔ဆြမ္းကို ေနရၪၨရာျမစ္ကမ္း၌ ေလးဆယ့္ကိုးလုတ္ ဘုဥ္းေပးေတာ္မူေလ၏။ ထိုသို႔ ဘုဥ္းေပးၿပီးလွ်င္ ‘ယေန႔ ဘုရားျဖစ္မည္ မွန္လွ်င္ ဤေ႐ႊခြက္သည္ ေရညာသို႔ ဆန္တက္ပါေစသတည္း’ဟု ဓိ႒ာန္၍ ျမစ္ေရမွာ ေမွ်ာေလ၏။ ေ႐ႊခြက္လည္း ေရညာသို႔ ဆန္တက္ေလေတာ့သည္။
ေမး။ ။ ဘယ္ေနရာတြင္၊ ေန႔သန္႔စင္၍၊ ထို႔ျပင္တခန္း၊ ညေနခ်မ္း၊ ႂကြလွမ္း ေရွး႐ႈ ဘယ္သို႔နည္း။
ေျဖ။ ။ အင္ၾကင္းေတာတြင္၊ ေန႔သန္႔စင္၍၊ ထို႔ျပင္တခန္း၊ ညေနခ်မ္း၊ ႂကြလွမ္း ေဗာဓိပင္သို႔တည္း။ ထို႔ေနာက္ ထိုျမစ္ကမ္းႏွင့္ မလွမ္းမကမ္းဝယ္ အင္ၾကင္းေတာ၌ ေန႔သန္႔စင္ေတာ္မူ၏။ (ေန႔အခါ၌ တရားျဖင့္ စိတ္သန္႔ရွင္းေအာင္ ေနျခင္းကို ‘ေန႔သန္႔စင္’ဟု ေခၚ၏။) ညေနခ်မ္း၌ကား ထိုေနရာမွ ေဗာဓိေညာင္ပင္သို႔ ႂကြေတာ္မူ၏။ ထိုသို႔ ႂကြေတာ္မူရာ၌ လမ္း၌ ျမက္ရိတ္၍ ျပန္လာေသာ ပုဏၰားတစ္ေယာက္က ဘုရားအေလာင္းအား ျမက္စည္းကေလး ရွစ္စည္းကို လႉလိုက္ေလသည္။
ေမး။ ။ ေဗာဓိပင္သာ၊ ေရာက္ေသာခါ၊ ေလာင္းလ်ာ ဘယ္သို႔ေနသနည္း။
ေျဖ။ ။ ေဗာဓိပင္ျမတ္၊ အေရွ႕ရပ္၌၊ ခ်ဥ္းကပ္ထိုင္ကာ၊ ဘာဝနာ၊ ေကာင္းစြာ ပြား၍ ေနသတည္း။ ငါတို႔ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ေဗာဓိေညာင္ပင္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ အေရွ႕ဖက္မွ ေဗာဓိပင္သို႔ ကပ္ဝင္၍ အသင့္ယူလာေသာ ျမက္ရွစ္စည္းကို ျဖန္႔ခင္းေတာ္မူ၏။ ထို႔ေနာက္ ေဗာဓိပင္ကို ေနာက္ေက်ာျပဳလ်က္ အေရွ႕ဖက္သို႔ မ်က္ႏွာမူ၍ တင္ပလႅင္ဖြဲ႕ေခြ ထိုင္ေနေတာ္မူသည္။ ထိုသို႔ ထိုင္ေနျခင္းကား အျခားအခါ ထိုင္ေနျခင္းႏွင့္ မတူ။ “အေရ အေၾကာ အ႐ိုးတို႔သာ ႂကြင္းက်န္၍ အသားႏွင့္ အေသြးေတြ ေျခာက္ခန္းသြားေစကာမူ ဘုရားမျဖစ္လွ်င္ ဤတင္ပလႅင္ေခြကို မဖ်က္ေတာ့အံ့”ဟု အလြန္ စြဲၿမဲေသာ ဇြဲဝိရိယျဖင့္ ဓိ႒ာန္၍ ထိုင္ေနေတာ္မူျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ ထိုင္ေနၿပီးလွ်င္ အာနာပါနကမၼ႒ာန္း ဘာဝနာကို စီးျဖန္းပြားမ်ားေနေတာ္မူသည္။ ထိုအခ်ိန္၌ ေန မဝင္ေသး။ ေဗာဓိပင္မွ အ႐ြက္ေဟာင္းမ်ားသည္ တေျဖာက္ေျဖာက္ ေႂကြက်၍ အ႐ြက္သစ္ အၫြန္႔ကေလးေတြ သႏၲာနီကေလးမ်ားကဲ့သို႔ ထြက္ေနကာ လြန္စြာ ၾကည္ႏူးဖြယ္ရာ အခ်ိန္ပါေပတည္း။
ေမး။ ။ ထိုသို႔ေနခါ၊ ဘယ္သူလာ၊ ဘာကို အေရးဆိုသနည္း။
ေျဖ။ ။ ထိုသို႔ေနခါ၊ မာရ္နတ္လာ၊ ေနရာပလႅင္ လုသတည္း။ ထိုသို႔ ထိုင္ေနပံုကို ျမင္ရေသာ မာရ္နတ္သည္ အေႏွာင့္အယွက္ ေပးလိုေသာသေဘာျဖင့္ သူ၏ အာဏာ ပ်ံ႕ႏွံ႔ရာျဖစ္ေသာ နတ္စစ္သည္အေပါင္းကို ဆင့္ေခၚ၍ သူကိုယ္တိုင္လည္း ဂိရိေမခလာ ဆင္ေျပာင္ႀကီးကို တက္စီးကာ စစ္တပ္ႀကီး ခ်ီ၍ လာေလသည္။ ထိုသို႔ စစ္တပ္ခ်ီ၍ လက္နက္မ်ိဳးစံု ၿခိမ္းေျခာက္သံ မ်ိဳးစံုတို႔ျဖင့္ အေႏွာင့္အယွက္ေပးေနေသာ မာရ္နတ္ကို ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ေလးသေခ်ၤႏွင့္ ကမာၻတစ္သိန္းပတ္လံုး ျဖည့္က်င့္ေတာ္မူခဲ့ေသာ ပါရမီေတာ္စစ္တပ္ျဖင့္ ခုခံေတာ္မူေလ၏။ ေနာက္ဆံုး၌ ‘ေဝႆႏၲရာမင္းဘဝတုန္းက ဒါနပါရမီျဖည့္ေတာ္မူစဥ္ အသင္ေျမႀကီးသည္ ျပင္းထန္စြာ တုန္လႈပ္ဖူးသည္ မဟုတ္ေလာ’ဟု မိန္႔ေတာ္မူ၍ လက္ေတာ္ျဖင့္ ေျမႀကီးကို ၫႊန္ျပေတာ္မူလိုက္ရာ သြက္သြက္ခါေအာင္ ျပင္းထန္စြာ တုန္လႈပ္ေလသည္။ ထိုအခါ ဂိရိေမခလာဆင္ေျပာင္ႀကီးသည္ ဒူးတုပ္၍ ဝပ္ေနရ၏။ စစ္တပ္တို႔လည္း လန္႔ေျပးၾက၏။ ဤသို႔ ေနမဝင္မီ မာရ္နတ္ရန္ကို ေအာင္ေတာ္မူၿပီးေနာက္ တင္ပလႅင္ဖြဲ႕ေခြ ထိုင္ေနၿမဲ ထိုင္ေနကာ ကမၼ႒ာန္းဘာဝနာကို ဆက္လက္၍ ပြားမ်ားေတာ္မူေလသည္။
ေမး။ ။ မာရ္နတ္မင္းရန္၊ ေအာင္ၿပီးျပန္၊ ဘယ္ဉာဏ္ ဘယ္ခ်ိန္ရသနည္း။
ေျဖ။ ။ ညဥ့္ဦး အလယ္ယာမ္၊ မိုးေသာက္ယာမ္၊ ဉာဏ္ ‘ပု’ ‘ဒိ’ ‘အာ’ ရသတည္း။ ကမၼ႒ာန္းဘာဝနာတို႔ကို ဆက္လက္၍ ႀကိဳးစားေတာ္မူေသာ ငါတို႔ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ညဥ့္ဦးယာမ္အခ်ိန္မွာ ‘ပု’=ပုေဗၺနိဝါသာႏုႆတိဉာဏ္ကို ရေတာ္မူ၏။ ထိုဉာဏ္၏ အစြမ္းျဖင့္ ေရွးေရွး ဘဝမ်ားစြာ၌ ျဖစ္ခဲ့သမွ်အားလံုးကို သိေတာ္မူသည္။ (ပုေဗၺ=ေရွးေရွးဘဝ၌ + နိဝါသ=ေနထိုင္ခဲ့သမွ်ကို + အႏုႆတိ=ေအာက္ေမ့ႏိုင္ျခင္း) ထို႔ေနာက္ သန္းေခါင္ယာမ္ေခၚ ညဥ့္လယ္ယာမ္၌ ‘ဒိ’=ဒိဗၺစကၡဳကို ရေတာ္မူ၏။ ထိုဉာဏ္၏အစြမ္းျဖင့္ နတ္မ်က္စိကဲ့သို႔ အလြန္ေဝးကြာေသာအရပ္မွာ ရွိေသာ သတၱဝါတို႔ကိုလည္းေကာင္း၊ အလြန္ေသးငယ္စြာေသာ သတၱဝါတို႔ကိုလည္းေကာင္း ျမင္ေတာ္မူရသည္။ (ဒိဗၺ=နတ္မ်က္စိႏွင့္တူေသာ + စကၡဳ=ဉာဏ္အျမင္) ထို႔ေနာက္ မိုးေသာက္ယာမ္ေခၚ ေနာက္ဆံုးယာမ္ အ႐ုဏ္တက္အခ်ိန္၌ ‘အာ’=အာသဝကၡယဉာဏ္ေခၚ အရဟတၱမဂ္ဉာဏ္ကို ရေတာ္မူ၏။ ထိုဉာဏ္၏အစြမ္းျဖင့္ စိတ္အစဥ္မွာ ကိန္းဝပ္ေနေသာ ကိေလသာေတြ အႂကြင္းအက်န္ မရွိ ကုန္ခန္းသြားေလသည္။
ေမး။ ။ အဘယ္ဉာဏ္ေတာ္၊ ရလတ္ေသာ္၊ ဘုန္းေမာ္ ဗုဒၶျဖစ္သနည္း။
ေျဖ။ ။ လျပည့္ကဆုန္၊ ခ်ိန္အ႐ုဏ္ဝယ္၊ သံုးဆယ္ႏွင့္ငါး၊ သက္ေတာ္အားျဖင့္၊ တရားကုန္စင္၊ အစံုျမင္ဖို႔၊ သဗၺဥ္ဉာဏ္ေတာ္၊ ရလတ္ေသာ္၊ ဘုန္းေမာ္ ဗုဒၶျဖစ္သတည္း။ ထိုသို႔ အရဟတၱမဂ္ဉာဏ္ ရလွ်င္ပင္ သဗၺညဳတာဉာဏ္ဟု ေခၚေသာ ဉာဏ္ေတာ္ႀကီးကိုလည္း တခါတည္း ရၿပီး ျဖစ္ေလေတာ့၏။
ဥပမာ - ရွင္ဘုရင္ျဖစ္ဖို႔ ဘိသိက္ေျမႇာက္လိုက္သည္ႏွင့္တၿပိဳင္နက္ ဆိုင္ရာတိုင္းျပည္ကိုလည္း အပိုင္ရေတာ့သကဲ့သို႔တည္း။ ထိုသဗၺညဳတာဉာဏ္ေတာ္၏အစြမ္းျဖင့္ သိစရာဟူသမွ် မက်န္ရေအာင္ အလံုးစံုကို အကုန္အစင္ သိျမင္ေတာ္မူသည္။ (သဗၺ=အလံုးစံုကို + ညဳတာ=သိႏိုင္သူ၏ျဖစ္ေၾကာင္း ဉာဏ္ေတာ္) ထိုသဗၺညဳတာဉာဏ္ေတာ္ကို ရေသာေၾကာင့္ပင္ ဘုရားရွင္ကို “ဗုဒၶ = အလံုးစံုသိေသာ ဘုရား”ဟု ကိုယ္ေတာ္တိုင္လည္း ဝန္ခံေတာ္မူ၏။ စံုစမ္း စိစစ္ေသာအခါ ပညာရွိ ပါေမာကၡႀကီးတို႔ကလည္း အသိအမွတ္ ျပဳၾကရေလသည္။ ထိုအခ်ိန္မွာ “ဧကန္ ဘုရားျဖစ္ေတာ့မည္”ဟု ယံုၾကည္ေနၾကေသာ တန္ခိုးႀကီးေသာ နတ္မင္း ျဗဟၼာမင္းတို႔သည္ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ အလြန္ တည္ၿငိမ္၍ အထူး ၾကည္လင္ေသာ မ်က္ႏွာေတာ္ကို ျမင္ရေသာအခါ လြန္စြာ အားရ “ဘုရားျဖစ္ၿပီ”ဟု ယူဆ၍ ပန္းမ်ိဳးစံုတို႔ျဖင့္ ပူေဇာ္ၾကေလ၏။ ကမၻာေျမႀကီးလည္း ဝမ္းသာ အားရသကဲ့သို႔ ဘုရားရွင္၏ ဉာဏ္ေတာ္တန္ခိုးေၾကာင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ယိမ္းထိုးကာ ျပင္းထန္စြာ တုန္လႈပ္ပါေလသည္။ ထို ဗုဒၶျမတ္စြာ ျဖစ္ေတာ္မူသည့္ေန႔သည္ သက္ေတာ္လည္း ၃၅ ႏွစ္ တင္းတင္းျပည့္ရာ ကဆုန္လျပည့္ (ဆင္မင္းျဖင့္ မွတ္သားအပ္ေသာ) ဗုဒၶဟူးေန႔တည္း။ လယ္တီဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ လကၤာကို ေအာက္ပါအတိုင္း မွတ္ပါ။ (ေျမ့ပရေမ = အျမတ္ဆံုးေျမ၊ ထိုေျမပလႅင္၌ ေညာင္ပင္ႀကီးကို ‘ဗိတာန္ထီး’ကဲ့သို႔ ေဆာင္း၍ ေနေတာ္မူသည္ ဟု ထိုလကၤာ၌ ဆိုလိုသည္။)
"လကၤာ" --------
တာရပ္ၿမိဳင္ေပၚ၊ ေျခာက္ႏွစ္ေပ်ာ္၍ ခါေတာ္တဖံု၊ ပြင့္ခ်ိန္ၾကံဳက ကဆုန္လျပည့္၊ ဆင္မင္းေန႔ဝယ္ ေျမ့ ပရေမ၊ ပလႅင္ေဗြထက္ ေ႐ႊေညာင္ေတာ္ႀကီး၊ ဗိတာန္ထီးႏွင့္ မၿငီး ၾကည္ျဖဴ၊ ေနေတာ္မူလ်က္ ရန္သူခပင္း၊ အမိုက္သင္းကို အရွင္းပယ္ေဖ်ာက္၊ အလင္းေရာက္က ထြန္းေတာက္ ဘုန္းေမာ္၊ ေသာင္းလံုးေက်ာ္သည္ သံုးေဘာ္လူတို႔ ၿငိမ္းဖြယ္ကို႔။
(အမရပူရၿမိဳ႕၊ မဟာဂႏၶာ႐ုံဆရာေတာ္ အရွင္ဇနကာဘိဝံသ၏ ပႏၷရသမက်မ္းစာ ‘ဘုရား အျဖစ္ေတာ္စဥ္ ဗုဒၶဝင္ ေမး ေျဖ’ မွ -)